به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «بهشهر بیدار» در دل جنگل‌های انبوه هزارجریب، جایی میان مه کوهستان و آفتاب طلوع، روستای جیربند بهشتی پنهان در ارتفاعات شرقی مازندران است؛ روستایی که در آن، زندگی هنوز با طبیعت گره خورده و مردمانش راز همزیستی با زمین را از پدران و مادران خود به ارث برده‌اند. در روزگاری که تولید صنعتی و شتاب‌زده، کیفیت را قربانی کمیت کرده است، جیربند با احیای سنت دیرینه گلاب‌گیری، دست به کاری بزرگ زده؛ کاری که نه‌فقط یک محصول، بلکه روایتی از فرهنگ، اقتصاد، طبیعت و تلاش انسان است.
شرایط جغرافیایی منحصر به‌فرد این منطقه، در کنار تلاش کشاورزان محلی، باعث شده تا گلاب جیربند جایگاهی شایسته در میان تولیدات گیاهان دارویی کشور پیدا کند؛ گلابی که از نظر کیفیت، با نمونه‌های مشهور قمصر کاشان رقابت می‌کند.
این گزارش روایتی است از عطر گل‌هایی که پیش از آن‌که به بطری‌ها برسند، در سحرگاهان با دست‌های زحمت‌کش چیده می‌شوند؛ از فرآیند گلاب‌گیری سنتی، تا تحقق رویاهای روستایی از توسعه پایدار. در ادامه، با نگاهی به تجربه موفق تولید گلاب ارگانیک در جیربند، ابعاد مختلف این موضوع را بررسی می‌کنیم؛ حرکتی که نه‌تنها معیشت مردمان این خطه را دگرگون کرده، بلکه الگویی برای توسعه مبتنی بر دانش بومی و احترام به طبیعت ارائه داده است.
گلابی ارگانیک، با پشتوانه تجربه و دانش سنتی
احمد احمدی مدیر مجموعه گلاب‌گیری که از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را آغاز کرده، در گفتگو با خبرنگار بلاغ؛ می‌گوید: ما پنج و نیم هکتار زمین گل محمدی داریم. هر هکتار برای دو نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌کند و اشتغال غیرمستقیم هم بستگی به شرایط دارد.
وی توضیح داد: سالانه از این زمین‌ها بین یک‌هزار و ۵۰۰ تا دو هزار لیتر گلاب با کیفیت برداشت می‌شود. نوع نهال خیلی مهم است؛ ما از نهال قمصر کاشان استفاده کرده‌ایم که بین ۱۵۲ نوع گل محمدی، یکی از بهترین‌ها است. همچنین ارتفاع منطقه ما بین یک‌هزار و ۳۰۰ تا یک‌هزار و ۴۰۰ متر از سطح دریاست که این در کیفیت گل و گلاب بسیار تأثیرگذار است.
مدیر مجموعه گلاب‌گیری در بهشهر ادامه می‌دهد: ظرف تقطیر هم مهم است. دیگ مسی بهترین ظرف برای گلاب‌گیری است. هرچه زمان بین چیدن گل تا تقطیر کوتاه‌تر باشد، کیفیت بالاتر می‌رود. ما نسبت یک کیلو گل به یک لیتر آب را رعایت می‌کنیم. اگر این نسبت حفظ شود، یک لیتر گلاب خالص به دست می‌آید. مدت زمان تقطیر هم مهم است. مثلاً اگر ۲۵ کیلو گل تر با ۲۵ لیتر آب داشته باشیم، حدود شش ساعت زمان نیاز است. اگر شعله را زیاد کنیم و این زمان کوتاه شود، کیفیت پایین می‌آید.
احمدی تأکید می‌کند: در این مجموعه از هیچ نوع سمی در کاشت، داشت و برداشت استفاده نمی‌کنیم. بیماری‌هایی مثل شته و زنگ را به‌صورت طبیعی کنترل می‌کنیم. آب مورد استفاده هم از چشمه طبیعی روستاست که سختی آن بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ است و این موضوع باعث می‌شود کیفیت گلاب بهتر شود. زمان برداشت گل هم اهمیت دارد. گل باید صبح زود چیده شود تا عطر بیشتری داشته باشد.
گلاب‌گیری سنتی، مسیر توسعه محلی
محمد میرزایی یکی از فعالان مجموعه گلاب‌گیری در گفتگو با بلاغ؛ درباره اهمیت توسعه این فعالیت‌ها می‌گوید: هرچه سطح زیر کشت بیشتر باشد، توجیه اقتصادی بالاتری دارد. اما حتی در سطح کم هم این کار درآمد دارد و می‌تواند کمک خوبی به اقتصاد خانواده‌ها بکند. یکی از مشکلات در شمال کشور، کمبود نیروی کار برای کشاورزی و گیاهان دارویی است. همچنین پیدا کردن بازار هدف هم مهم است. اما وقتی کیفیت گلاب بالا باشد، خودش مشتری را جذب می‌کند.
وی درباره فرآیند سنتی تولید گلاب توضیح می‌دهد: روش ما سنتی است. دیگ ۴۰ کیلویی داریم، نصف آن گل و نصف دیگر آب است. حدود ۶ ساعت زمان لازم است تا عرق گل قطره‌قطره از شلنگ کنار دیگ خارج شود. اگر زمان کم شود، کیفیت پایین می‌آید. روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلو گل چیده می‌شود. گل‌ها تازه، خشک‌شده یا به شکل غنچه خشک به فروش می‌رسند. کسانی که دستگاه ندارند، می‌توانند فقط غنچه یا برگ گل را برای استفاده در چای و دمنوش بفروشند.
فعال مجموعه گلاب‌گیری در بهشهر افزود: گل محمدی از سال سوم به بعد به بهره‌برداری می‌رسد. سال اول و دوم فقط مراقبت لازم دارد. این گیاه نور دوست است و نباید هرس شود؛ فقط قسمت‌های خشک را باید حذف کرد.
از دل کوهستان تا خانه‌های مردم
تجربه موفق تولید گلاب ارگانیک در جیربند، نه‌تنها الگویی برای بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های طبیعی مازندران است، بلکه نشان می‌دهد با تکیه بر سنت، دانش بومی و مدیریت خلاق، می‌توان در دل کوهستان‌های هزارجریب، محصولی با ارزش افزوده بالا تولید کرد؛ محصولی که هم اقتصاد روستا را رونق می‌دهد و هم جایگاه ایران در بازار گیاهان دارویی را ارتقا می‌بخشد. این مسیر، راهی روشن برای جوانان علاقه‌مند به بازگشت به طبیعت و توسعه روستاهای کشور است.
نکته قابل توجه در این موفقیت، توجه به استانداردهای جهانی در فرآیند کشت، برداشت و تقطیر است که نه‌تنها سلامت محصول را تضمین می‌کند، بلکه امکان صادرات آن را نیز فراهم می‌آورد. بهره‌گیری از منابع آب پاک، پرهیز از کودها و سموم شیمیایی، و حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه، از جمله اصولی است که در تولید این گلاب ارگانیک رعایت شده و بر ارزش و اعتبار آن افزوده است.
همچنین نقش زنان روستایی در این فرآیند چشمگیر است؛ زنانی که با احیای سنت‌های قدیمی و تلفیق آن با روش‌های نوین، به بازیگران اصلی اقتصاد خانوادگی و اجتماعی منطقه تبدیل شده‌اند. این تجربه موفق نشان می‌دهد که توانمندسازی جوامع محلی، به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار، مهاجرت معکوس و تقویت هویت بومی منجر شود؛ مسیری که می‌تواند الگوی سایر مناطق کشور نیز باشد.
گزارش: وجیهه یخکشی